Kultura to jeden z filarów życia społecznego. Miasto Mińsk Mazowiecki docenia jej znaczenie i oferuje mieszkańcom bogaty program wydarzeń, jednak dotąd nie posiada dokumentu precyzującego cele i kierunki polityki kulturalnej. Również aktualna Strategia Miasta nie zawiera zapisów w tym zakresie.
W ostatnich latach, w kontekście pandemii i wojny, szczególnie widoczne stało się, jak bardzo kultura wpływa na jakość życia, integrację i dobrostan mieszkańców. Rosnąca świadomość jej roli w rozwoju lokalnym sprawia, że kultura coraz częściej postrzegana jest jako inwestycja w przyszłość miasta.

Urząd Miasta, Wydział Kultury, Sportu i Komunikacji Społecznej, instytucje kultury oraz organizacje pozarządowe dostrzegły potrzebę stworzenia spójnej polityki kulturalnej, odpowiadającej na zróżnicowane potrzeby mieszkańców.
W ramach projektu „Aktywny dialog, systematyczna ewaluacja, lepsza partycypacja”, realizowanego we współpracy z Fundacją Think Tank Miasto, przeprowadziliśmy szereg działań konsultacyjnych i zapytaliśmy mieszkańców o ich doświadczenia, oceny i potrzeby związane z kulturą.

Jak wyglądały konsultacje?

Przeprowadziliśmy je w kilku formach:

• ankieta diagnostyczna dla lokalnych instytucji kultury (1-24.04)
• otwarte badanie ankietowe wśród mieszkańców (1-24.04)
• spotkanie „Przy kawie z NGO” – z organizacjami pozarządowymi (9.04)
• „Rozmowy przy wspólnym stole” – spotkanie z mieszkańcami (15.04)
• rozmowy indywidualne w bibliotece (4 i 11.06)
• warsztat z udziałem mieszkańców i ekspertów  (17.06)

Głos instytucji kultury

Celem było poznanie potrzeb, możliwości i barier instytucji kultury, a także ich wkład do tworzenia polityki kulturalnej Mińska Mazowieckiego.

Zwróciliśmy się do kilkunastu podmiotów, także prywatnych. Odpowiedziało nam 9 instytucji (4 miejskie, 2 NGO, 2 prywatne, 1 spółdzielnia) zróżnicowanych pod względem wielkości, doświadczenia i form działania i grup odbiorców (od kilkuset osób rocznie do kilkudziesięciu tysięcy).

Odpowiedzi potwierdziły różnorodność programu w mieście, dostępność i inkluzywnosć oferty, ale pokazały też jej słabe strony. Np. fakt, że żadna z badanych instytucji nie traktuje priorytetowo odbiorcy młodzieżowego. Instytucje zdecydowanie dostrzegają swoje sukcesy, szczególnie wydarzenia plenerowe, festiwale, ale widzą też wpadki frekwencyjne, kolizje terminów, trudny odbiór i ogólny problem z dotarciem do mieszkańców z informacją. Poprosiliśmy także o sformułowanie potrzeb. Obok finansów (skomplikowane procedury aplikacyjne i konkurencja o fundusze zewnętrzne), pojawiły się braki kadrowe, przeciążenie zespołów, a także słaba infrastruktura, szczególnie wystawiennicza. Za tymi postulatami dostrzegliśmy także potrzebę większej współpracy i długofalowego wspólnego planowania oraz współorganizacji wydarzeń i aplikowania o środki finansowe w programach grantowych. Bardzo ważna okazała się potrzeba regularnych spotkań branżowych, w szerszym gronie, z udziałem artystów i animatorów.

Opinie mieszkańców – ankieta internetowa

Na nasze zaproszenie do wyrażenia swojej opinii odpowiedziało 858 osób, co jest znaczącą grupą przy takim temacie. Zdecydowaną większość stanowili mieszkańcy Mińska Mazowieckiego – 699 osób, co stanowi 81,5% wszystkich respondentów. Kolejne 116 osób (13,5%) to mieszkańcy okolicznych miejscowości, którzy często korzystają z miejskiej oferty kulturalnej.
Celem zawartych w ankiecie pytań było uchwycenie, jak kultura funkcjonuje w praktyce – które wydarzenia i instytucje są rozpoznawalne, co mieszkańcy cenią, czego im brakuje oraz jak oceniają dostępność i jakość oferty kulturalnej.

Wg wypowiedzi ankietowanych kultura w mieście funkcjonuje w rytmie miejskich świąt, jarmarków, rocznic i wydarzeń plenerowych. Respondenci rozpoznają miejskie instytucje i wydarzenie organizowane cyklicznie (np. „Warkot” (77%), Festiwal M4M (72%), Festiwal Himilsbacha (70%), Targi Bożonarodzeniowe i Wielkanocne oraz Dni Miasta). To oferta atrakcyjna, osadzona w przestrzeni publicznej i silnie zintegrowana z tożsamością miasta. Mimo to, uczestnictwo w kulturze jest okazjonalne. Większość mieszkańców uczestniczy w wydarzeniach 2–3 razy w roku (31%) lub raz na kwartał (23%). Tylko 4% bywa regularnie. Raport z badania przygotowany przez Fundację podkreśla, że „kultura nie jest codzienną praktyką – raczej świętem niż rytuałem”.

*M4M jest jednocześnie najbardziej rozpoznawalnym, lubianym i rozczarowującym wydarzeniem, zarówno w dużej grupie , jak i w grupie młodzieży.  Wszyscy mają duży sentyment do tego festiwalu, ale nie podoba im się obecna forma, a raczej repertuar. Oczekują większego rozmachu i większych gwiazd – czyli znacznie większego budżetu na ten festiwal.

Sztuki wizualne, muzyka kameralna, kultura literacka i działania twórcze pozostają w cieniu. Wydarzenia takie jak wystawy, bardziej niszowe koncerty czy spotkania autorskie mają niską rozpoznawalność wśród badanych (poniżej 30%). Aż 54% ankietowanych nie zna żadnej wystawy z ostatniego roku, a 61% – żadnego koncertu poza festiwalem M4M. Sugeruje to brak wyrazistości tych wydarzeń i niewystarczającą (bo np. tylko bezpłatną w social mediach) lub niewłaściwie ukierunkowaną promocję albo zbyt późną (bo dużo jest wydarzeń następujących szybko po sobie).

Komunikacja wydarzeń to jedna z największych barier. Aż 36% uczestników oceniło informowanie o kulturze jako słabe lub bardzo słabe, a kolejne 33% jako przeciętne. To bariera systemowa, której poprawa może znacząco zwiększyć uczestnictwo bez konieczności zwiększania liczby wydarzeń. To dla nas duże wyzwanie, ponieważ zarówno urząd, jak i miejskie instytucje korzystamy już ze wszystkich możliwych nośników. W planach mamy kampanię, która zachęci mieszkańców do aktywnego szukania informacji na nowej stronie miasta. Liczymy też na możliwość zakupu nowych nośników reklamowych dla miasta.

Wielokrotnie w badaniu podnoszono problem niewystarczającej infrastruktury, zwłaszcza w kontekście kina MUZA, które – zdaniem wielu – nie spełnia podstawowych oczekiwań widzów. Podkreślano konieczność wspierania lokalnych twórców – wskazując, że miasto nie wykorzystuje potencjału swoich mieszkańców i brakuje miejsc, w których oni mogliby się prezentować.
Pojawiły się konkretne pomysły: nowoczesne kino, amfiteatr, klubokawiarnia z przestrzenią wystawienniczą.

Jednym z najczęściej wskazywanych tematów była potrzeba integracji – szczególnie w kontekście dynamicznego rozwoju miasta i napływu nowych mieszkańców. Popularność wydarzeń otwartych i plenerowych uzasadniano ich dostępnością i rolą w budowaniu relacji. Kultura pełni również funkcję terapeutyczną i edukacyjną – mieszkańcy dostrzegają jej wpływ na zdrowie psychiczne, rozwój emocjonalny i kompetencje dzieci. Wysoko oceniano wartość warsztatów i kursów – szczególnie dla seniorów, osób z niepełnosprawnościami oraz rodzin.

Silny lokalny charakter wydarzeń i ich związek z miejską tożsamością to wyraźny atut. Wysoka rozpoznawalność takich inicjatyw jak „Warkot”, Dni Miasta, Otwarcie Centrum Sportów Miejskich, Imieniny Anny Mińskiej czy obchody rocznicowe świadczy o umiejętnym zakorzenieniu kultury w przestrzeni i historii miasta. To podstawa budowania marki kulturalnej Mińska – widocznej, rozpoznawalnej i emocjonalnie związanej z mieszkańcami.

Jednak bogata oferta kulturalna nie odpowiada na potrzeby wszystkich grup. W badaniu ujawniono wyraźny deficyt propozycji dla młodych dorosłych (20–45 lat) oraz dla osób o bardziej niszowych zainteresowaniach. Obecna oferta jest często postrzegana jako zbyt jednorodna, skierowana głównie do dzieci lub seniorów. Młodzież (w ankiecie wzięło udział 205 młodych osób do 24 roku życia) ma okazjonalny kontakt z kulturą. Najbardziej utożsamiają się z koncertami i festiwalem M4M, nie znają większości najbardziej podstawowych wydarzeń. Jednocześnie krytykują aktualny repertuar. Wydarzenia są dla nich zbyt zachowawcze, nieinspirujące, nie odpowiadające na ich potrzeby i gusta. Konieczne wydaje się dalsze gruntowne zbadanie potrzeb tej grupy.

🔍 Pełne raporty z ankiet załączamy pod artykułem.

Rozmowy bezpośrednie

Przedstawicielki Wydziału Kultury łącznie spotkały się z 60 osobami, głównie z grupy 25–59 lat. W kwietniu o kulturze w mieście rozmawiałyśmy podczas spotkania „Rozmowy przy wspólnym stole” i z przedstawicielami mińskich organizacji z cyklu „Przy kawie z NGO”. Podczas tych dwóch spotkań przeprowadziliśmy wspólnie z uczestnikami analizę SWOT mińskiej oferty kulturalnej. Wynika z niej, że kultura ma się dobrze, jednak nie wykorzystuje całego potencjału i brak jej ukierunkowania. Refleksje  mieszkańców pokrywają się z wynikami późniejszej ankiety. Mocniej wyrażono potrzebę wspólnej wizji i większego sieciowania.

W czerwcu przeprowadziłyśmy rozmowy face to face z mieszkańcami odwiedzającymi bibliotekę. W bezpośrednim kontakcie mieszkańcy sygnalizowali potrzebę zmiany charakteru wydarzeń kulturalnych. Oczekują większej liczby wydarzeń mniejszych, kameralnych, osiedlowych, z udziałem lokalnych twórców.

Postulują wzmocnienie edukacji lokalnej – rozwijanie działań edukacyjnych (np. spacery historyczne, projekty szkolne, publikacje, podcasty), które przybliżą mieszkańcom lokalne dziedzictwo i postaci związane z Mińskiem. W sprawie komunikacji oprócz dalszego wykorzystywania mediów społecznościowych, pojawiły się - jako znaczące źródło informacji -  plakaty i bezpośredni kontakt w instytucjach.

Rozmawialiśmy także o mińskiej tożsamości i przywiązaniu do lokalnej historii i osobistych relacji. Emocjonalna więź mieszkańców z Mińskiem wzmacnia ideę budowania lokalnej kultury wokół postaci związanych z historią i tożsamością miasta.

Spotkanie warsztatowe

Ostatnim etapem konsultacji było spotkanie warsztatowe z mieszkańcami, w którym wzięli udział także eksperci – lokalni twórcy oraz pracownicy miejskich i prywatnych instytucji kultury. Ważnym uczestnikiem całego procesu konsultacji, a w szczególności spotkania warsztatowego byli przedstawiciele mińskiej młodzieży. Spotkanie poprowadziła Fundacja Think Tank Miasto.

Celem wydarzenia było wstępne opracowanie kierunków rozwoju nowej polityki kulturalnej miasta w oparciu o wyniki badania ankietowego dotyczącego potrzeb kulturalnych mieszkańców. Przedstawiliśmy w skrócie raporty z ankiet i w moderowanej dyskusji szukaliśmy wspólnie najważniejszych działań i obszarów, które – zdaniem uczestników – powinna uwzględniać polityka kulturalna miasta. Każda osoba uczestnicząca w spotkaniu mogła napisać na kartce swoją sugestię. Wypracowane w ten sposób pomysły zostały następnie wspólnie pogrupowane w siedem głównych, wstępnych kierunków rozwoju.

Oto one:

1. Budowanie wspólnoty mieszkańców miasta i małych wspólnot sąsiedzkich w oparciu o dziedzictwo lokalne.
2. Tworzenie oferty jakościowej – mniej wydarzeń, ale  bardziej dopasowanych do konkretnych grup odbiorców.
3. Kultura angażująca, wykorzystująca potencjał mieszkańców, lokalnych twórców i wspierająca rozwój talentów
4. Pozostawanie w kontakcie z mieszkańcami – komunikacja dostosowana do różnych grup.
5. Zaproszenie młodzieży do współtworzenia oferty kulturalnej skierowanej do młodych z naciskiem na autentyczność i bezpośredniość.
6. Różnorodność oferty i miejsc - szukanie nowych przestrzeni, terenów do realizacji wydarzeń.
7. Wzmacnianie współpracy instytucji, urzędu, NGO, twórców, sieciowanie.

Co dalej?

Dzięki przeprowadzonym konsultacjom wiemy, że wyłącznie ilościowe patrzenie na kulturę to za mało. Znacznie ważniejsze jest pogłębione jakościowe badanie potrzeb i wspólne poszukiwanie sposobów ich zaspokojenia. Kultura rozwija kompetencje mieszkańców, tworzy lokalne więzi i buduje tożsamość poprzez wspólnotowe doświadczenia. Dla mieszkańców Mińska Mazowieckiego, lokalnych twórców i animatorów kultury ważna jest ich podmiotowość i partycypacja.

Przygotowanie polityki kulturalnej to proces, który prowadzimy wspólnie. Już od lat tworzymy opowieść o mieście wokół mińskich postaci i lokalnych wydarzeń, spotykamy się z mieszkańcami, organizujemy festiwale i pikniki, ale wciąż się uczymy i doskonalimy.
Naszym celem jest dokument, który zintegruje działania miasta, instytucji, organizacji i mieszkańców, i stanie się drogowskazem dla rozwoju kultury w Mińsku Mazowieckim.
Zależy nam, by była to polityka osadzona w lokalnej tożsamości, odpowiadająca na realne potrzeby i uwzględniająca różnorodność mieszkańców.

Uwzględniając wnioski i refleksje wynikające z przeprowadzonych konsultacji, w kolejnym kroku przygotujemy dokument „Polityka kulturalna miasta” i poddamy go jeszcze raz konsultacjom.